Cortisol is het voornaamste glucocorticoïd dat door de bijnierschors wordt gesecreteerd. Het heeft vooral een anti-inflammatoire en een bloeddrukregulerende functie. Daarnaast speelt het ook een rol in de gluconeogenese, de absorptie van calcium en de secretie van maagzuur en pepsine.
De productie van cortisol staat onder controle van de hypothalamus (CRH) - hypofyse (ACTH) - bijnier as. In het bloed is cortisol voor een groot deel gebonden aan transcortine (90 - 95%) en albumine. Slechts een kleine fractie is niet gebonden, de vrije cortisol. Enkel de vrije cortisol is biologisch actief. Elke verandering in concentratie van transcortine veroorzaakt een verandering in de totale cortisol concentratie, de vrije cortisol concentratie blijft onveranderd. Oestrogenen (zwangerschap, oestrogeen-therapie, orale contraceptiva) verhogen de transcortine concentratie en bijgevolg de totale cortisol concentratie.
De concentratie van cortisol vertoont een uitgesproken dagritme met maximale waarde tussen 6 en 8 uur in de morgen, gevolgd door een progressieve daling en een minimale waarde omstreeks middernacht.
Cortisol is dus een indicator van de werking van de bijnierschors. Daarom kan het een belangrijke rol spelen in de differentieel diagnose van de ziekte van Addison (verlaagd), de ziekte van Cushing (verhoogd), hypofyse deficiëntie (verlaagd), en hyperplasie of tumoren van de bijnierschors (verhoogd).
Ook bij andere aandoeningen kan men abnormale cortisol concentraties in het serum aantreffen: infecties, erge pijn (stress), diabetes, hartfalen, zwangerschap of oestrogenentherapie.
Voor de diagnose van syndroom van Cushing is de suppressietest met dexamethasone onmisbaar.
- dien 1 mg dexamethasone per os toe om 23 uur.
- neem bloed af, voor cortisol bepaling, de volgende morgen om 8 uur
extra informatieReferentiewaarden:
s Morgens (6 - 10 u) : 133 - 537 nmol/L
s Avonds (16 - 20 u) : 68 -327 nmol/L
Na 1 mg Dexamethasone : < 80 nmol/L
